Onder het thema Vergeten verhalen vond eind mei in Berlijn de jaarvergadering van ASF plaats. Vlak daarvoor, eind april, verscheen in Nederland het boek Moffenmeiden van Rianne Oosterom. Een uitgelezen kans om Rianne Oosterom voor een lezing tijdens de openbare jaarvergadering uit te nodigen. Rianne Oosterom had als studente geschiedenis en literatuur al onderzoek gedaan naar de behandeling van vrouwen die tijdens de Duitse bezetting een relatie hadden met Duitse soldaten, of daarvan werden beschuldigd.
            Ter voorbereiding van de lezing had ik het boek meegenomen voor tijdens  mijn treinreis naar Berlijn. Al na de eerste zinnen van het boek realiseerde ik me dat dit boek over daders of de zogenaamde omstanders ging en over wraak – en niet alleen over de slachtoffers. Ik las het boek tijdens de reis in één ruk uit. Ik las de verhalen over de mishandeling van de zogenaamde moffenmeiden met enige verbijstering. Sommige verhalen worden verteld door kinderen van die vrouwen, andere worden verteld door omstanders of kinderen van degenen die actief meededen. Ik realiseerde mij dat dit een vrij onbekend onderdeel van de Nederlandse geschiedenis van na de Tweede Wereldoorlog was.
            Het fenomeen is niet nieuw en: in veel landen die door Duitsland bezet zijn, zijn soortgelijke dingen gebeurd. Mensen, die, vaak in een menigte, vrouwen bespuugden, kaal schoren of op andere manier mishandelden vanwege het feit dat zij met Duitsers waren omgegaan of daarvan beschuldigd werden. Niemand vroeg of de beschuldiging enigszins terecht was, niemand nam het voor die vrouwen op. De straffen werden selectief toegepast. Het waren vooral jonge meisjes uit armere gezinnen die uit hun huizen gesleurd werden en in het openbaar vernederd en mishandeld werden. Rijke vouwen uit betere milieus werden meestal ontzien. In de bescherming van een menigte konden mensen op deze manier hun wraakgevoelens bevredigen. Rianne Oosterom maakt in haar boek duidelijk dat men deze straffen liet gebeuren, ze fungeerden als uitlaatklep na vijf jaar bezetting.  Tijdens de presentatie van de verhalen legde Rianne Oosterom dan ook de nadruk op verschillende vragen: Waar komt deze eeuwenoude traditie vandaan? Waren de beschuldigingen altijd terecht? Al tijdens de bezetting had het Verzet vrouwen gewaarschuwd niet met Duitsers om te gaan en de consequenties daarvan aangekondigd.
            Vergelijkingen met de situatie in Noorwegen gaan niet helemaal op. In Noorwegen werd een deel van de vrouwen na de bevrijding opgesloten, en als zij met een Duitser getrouwd waren, werd hun de Noorse nationaliteit ontnomen en werden zij met of zonder kinderen het land uitgezet. Hiervoor bood de premier van Noorwegen in 2018 haar excuses aan. In Nederland gingen de straffen niet zo ver, de overheid hield zich toen op afstand.

Een grote verdienste van Rianne Oosterom is dat zij in haar boek ook de moeilijke vragen niet uit de weg gaat. Het kaalscheren en vernederen zijn gerichte geweldsuitingen tegen vrouwen. Rianne Oosterom laat ook zien wie diegenen waren die de klappen uitdeelden: vriendelijke buren die niet schroomden om jonge meisjes in het openbaar te vernederen. Dit gebeurde na de bevrijding en er ligt nog steeds een soort taboe op deze kwestie. Rianne Oosterom draagt met haar boek bij om het bespreekbaar te maken. Mij heeft zij in ieder geval aan het denken gezet.

Barbara  Schöpping