Mag ik me even voorstellen: Mijn naam is Carolin, ik ben dit jaar vrijwilliger in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Hier werk ik in het kader van het Landelijk Steunpunt Gastsprekers vooral met overlevenden samen. Een ander deel van mijn werkzaamheden is het begeleiden – en binnenkort ook zelf geven – van rondleidingen van Nederlandse en Duitse schoolklassen.

Een van de rondleidingen die ik mocht begeleiden staat in mijn geheugen gegrift: Een Duitse schoolklas bezocht samen met een overlevende, zijn dochter en een klein filmteam het Herinneringscentrum. Zij hadden al langere tijd contact met elkaar en hun gezamenlijke bezoek vormde de afsluiting van een reis van de overlevende naar zijn wortels.

Tot dan toe had ik nog nooit een rondleiding met een overlevende meegemaakt. Ik kende de geschiedenis van het kampterrein al vrij goed, maar die dag zag ik alles met andere ogen. Ik zag de emoties van iemand die een sterke verbondenheid met deze plek had; zijn familieleden brachten hier hun laatste dagen door waarna hij ze nooit meer terug zou zien. De overlevende zelf zat in de oorlog ondergedoken in Nederland. Ik kon me niet voorstellen hoe het voor hem moest zijn om op deze plek te zijn.
Op het eerste gezicht deed qua architectuur bijna niets meer denken aan de tijd van het kamp. Maar emotioneel gezien werd die heel tastbaar door de rondleiding en de herinneringen van de overlevende zelf.
Bijzonder aangrijpend was de afsluiting van de rondleiding bij het Nationaal Monument Westerbork. Dit monument staat voor het lot van de mensen die weggevoerd werden vanuit Westerbork.

Tijdens de ceremonie las de overlevende het Kaddish, het joodse gebed voor de doden. Het werd helemaal stil. Volgens mij was iedereen diep ontroerd en voelde iedereen mee met de spreker, die zelf ook diep ontroerd was. Zijn dochter legde de joodse traditie uit: Een steen bij het graf neerleggen was een teken van stille deelneming en herinnering aan degenen die daar gestorven waren.
Zij vroeg de scholieren om hun meegebrachte stenen op de treinrails neer te leggen en aan een dierbare te denken. Het verdriet werd hierdoor heel intens en persoonlijk. Men rouwde om de familie van de gastspreker en tegelijkertijd om een overleden dierbare.

Vader en dochter vielen elkaar in de armen en huilden. Op de gezichten van sommige scholieren zag je de tranen. Ik had niet verwacht dat het zo emotioneel zou zijn. Ik voelde me als een vreemde op deze plek, ik was er zelf eigenlijk geen deel van en wist er niet zo goed mee om te gaan. Tegelijkertijd was ik ontzettend dankbaar dat ik dit bijzondere moment voor de familie en de scholieren mee mocht maken. Deze ontmoeting heeft een blijvende indruk op me achtergelaten.

Als ik nu bij het monument ben, denk ik altijd terug aan deze rondleiding. Het heeft iets in me losgemaakt, en deze plek – Kamp Westerbork – is daardoor emotioneler en persoonlijker voor me geworden. Ik ben me er nog meer van bewust dat we, zolang het nog kan, naar de verhalen van de overlevenden moeten luisteren en tegelijkertijd ervoor moeten strijden dat de herinnering aan hen bewaard blijft: Om het verleden niet te vergeten en een tolerante samenleving in de toekomst te waarborgen.

Carolin Diekmann, vrijwilligster Herinneringscentrum Kamp Westerbork 2021/2022